Mali

DEVLETİN ADI: Mali Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ: Bamako
NÜFUSU: 8.464.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 1.240.000 km2
RESMİ DİLİ: Fransızca
DİNİ: İslam
PARA BİRİMİ: Mali Frankı

Batı Afrika’da yer alan bir ülke. Kuzeybatıda Moritanya, kuzeydoğuda Cezayir, doğuda Nijerya ve Yukarı Volta, güneyde Fildişi sahili, güneybatıda Gine ve batıda Senegal ile çevrilidir. Kuzeyde üzerinden yengeç dönencesi geçen Mali, 10°09’ güneş, 24°59’ kuzey enlemleri ile 4°17’ doğu ve 12°14’ batı boylamları arasında yer alır.

Tarihi

Ortaçağda Mali’de kurulan devletler hakkında bilgiler, öncelikle Arap tarihçiler vasıtasıyla gelmiştir. Ortaçağda Mali’nin kuzeybatı kesimlerinde ve Moritanya, Senegal ülkelerinde kurulan Gana Devleti 850-1050 yılları arasında parlak bir dönem yaşadı. Bu devletin günümüzdeki Gana ile ilgisi yoktur. 1200-1400 döneminde Mali İmparatorluğunun kuvvetlenmesi sonucunda kuvvet ekseni Nijer koridoruna kaydı. Bu devlet her istikamette yayılan fetihlerle batıda Senegal içlerine, doğuda bugünkü Nijer içlerine ve güneyde ticaret sayesinde ormanlık bölgelere kadar genişledi. 1460-1590 yılları arasında Songhgi İmparatorluğu bu devleti teslim aldı. Bunların gelişmesi, İslam dininin bir irfan merkezi haline gelen Timbuktu şehrinin büyümesine tesadüf etmektedir. 1591 yılında, birkaç bin Faslı asker, çölü geçerek Songhai İmparatorluğuna son verdi. Bundan sonra Nijer Vadisinde küçük devletlerin hakim olduğu bir dönem başladı. Bu devletlerden en önemlisi 1650- 1850 dönemindeki Bambara Devleti idi. On dokuzuncu asırda, Fulbe topluluğu, askeri ve dini hareketlere yön verdiler. Bu hareketler, Mali’de İslamiyeti en yaygın din haline getirmeye yetti. Fransa bu toprakları on dokuzuncu yüzyılın son 20 yılında sömürge haline getirdi. Ülke, Fransız Sudan’ı ismini aldı. Mali, Nijer Vadisinde yapılan yatırımlar hariç, Fransız Batı Afrika Federasyonunun ekonomi ve politikasında önemli bir rol oynamadı. İkinci Dünya Savaşından sonra başlayan bağımsızlık hareketleri sonucunda, 1958 yılında Fransız Sudan’ı muhtar bir cumhuriyet oldu. Ertesi sene Sudan Cumhuriyeti Senegal ile birleşerek, Mali Federasyonu teşkil edildi. Federasyon Haziran 1960’ta bağımsızlığını ilan etti, fakat Senegal Ağustosta federasyondan ayrıldı. Bunun üzerine devlet başkanı Modibo Keita, 22 Eylül 1960’ta bağımsız Mali Cumhuriyetini ilan etti. 1968’de Teğmen Musa Traore liderliğinde genç subaylar, Keita’yı devirerek Milli Özgürlük Askeri Komitesini kurdular. Bu komite, 1979 yılında sivil yönetime geçişi sağladı. Yapılan seçimleri komite başkanı Musa Traore kazanarak devlet başkanlığına geçti. Başkan Moussa Traoé, 26 Mart 1991’de yapılan bir darbe ile devrildi. Yarbay Amadou Touré başkanlığındaki Ulusal Uzlaşma Konseyi, başbakanlığa bir sivil olan Soumana Sacko’yu getirdi. 1992 başlarında yapılan yerel yönetim ve milletvekili seçimlerine birçok parti katıldı. Başkanlık seçiminin ikinci turunda % 70 oy alan Alpha Konaré 8 Haziranda resmen göreve başladı (1993).

Fiziki Yapı

Mali’nin büyük bir bölümü düz arazilerden meydana gelmiş olup, güneyden kuzeye üç farklı bölgeye ayrılır. Bu bölgeler Savana, Step bölgesi (Sahel) ve çöldür.

Güneyde yer alan Savana, ağaçlı otlaklardan meydana gelmiştir. Ağaçsız bir ova halindeki Step bölgesi, Savananın hemen kuzeyinde başlayıp, batıdan tam Moritanya sınırının altından geçen ve doğudaki tarihi Timbuktu ve Gao şehirlerini ihtiva eden bir şerit meydana getirir. Senegal ve Nijer nehirleri, Savana ve Step bölgeleri içinden akar. Senegal’in kolları, Gine’nin dağlık arazilerinden doğar. Mali’nin batı kısmındaki toprakları suladıktan sonra ana kolu meydana getirmek üzere birleşir. Nijer Nehri de aynı arazilerden kaynaklanır. Güneybatıda Gine’den ülkeye girerek, kuzeydoğu istikametinde meşhur Timbuktu şehrine kadar 960 km boyunca akar. Sonra doğu istikametinde yaklaşık 320 km boyunca Mali topraklarını suladıktan sonra güneydoğuya yönelerek Nijer topraklarına girer. Bu nehir Afrika’nın üçüncü büyük nehri olup, Mali’nin candamarını teşkil eder. Nijer Nehrinin meydana getirdiği delta, bir yılda arka arkaya iki defa mahsul alınmasını mümkün kılan verimli bir ovadır. Sahra Çölü, Step bölgesinin kuzeyinde kalan bütün Mali topraklarını kaplar.

İklim

Afrika’nın bol yağış alan tropikal ormanlarının kuzeyi boyunca uzanan Mali’de, sıcak ve kurak bir iklim hüküm sürer. Yağmur özellikle haziran ve eylül ayları arasında yağar. İklim ekim ve kasımda sıcak nemli, ocak ayına doğru soğuk ve kurak, hazirana kadar sıcak ve kuraktır. Yıllık yağış miktarları güneyden kuzeye doğru azalır. Sana bölgesi güneyde yılda yaklaşık 1500 mm’lik, kuzeyde ise 500 mm’lik yağış alır. Step bölgesinde yıllık yağış miktarı sadece 175 mm ile 500 mm arasında değişir. Sahra Çölünde yağış miktarı yok denecek kadar azdır.

Tabii Kaynakları

Mali’nin oldukça büyük bir bölümü bitki örtüsünden mahrumdur. Güneydeki Savana bölgesi iri otlar ve fundalıklarla kaplıdır ve her çeşit yabani hayvanları ihtiva eder. Madeni kaynakları çok az olan Mali’nin en önemli madenleri mermer ve kireç taşıdır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Seyrek olarak nüfuslanmış Mali’de km2ye 6 kişi düşer. Bununla beraber bu rakam bölgelere göre büyük değişiklikleri ihtiva eder. Mesela çölde nüfus yoğunluğu sıfıra yaklaşır. Step ve Savananın bazı uzak kesimlerinde, yoğunluk genel ortalamanın ancak üçte birine ulaşır. Diğer taraftan Bamako ve Timbuktu arasındaki Nijer koridorunda, km2ye düşen insan sayısı ekseriya 27’nin üstündedir. Nüfusun % 80’den fazlası, nüfusu 2000’den az olan köylerde yaşar. En büyük şehir merkezleri Nijer koridorundadır. Yaklaşık 646.000 nüfuslu Bamako, her biri 50.000 nüfuslu Mopti ve Sego şehirleri en önemli yerleşim merkezleridir.

Günümüzdeki yıllık nüfus artış oranı % 2,5 olup, nüfusun 20 yılda iki kat artacağı tahmin edilmektedir. Çoğu çocuklar 2 yaşına varmadan ölürler. Ortalama hayat süresi, 35 ila 40 sene arasında değişmektedir.

Mali Devleti içinde en nüfuzlu grup, yaklaşık 2 milyon nüfuslu ve hemen hemen nüfusun % 40’ını meydana getiren Bambara etnik grubudur. Bu topluluk, Nijer- Kongo dillerinden Mande grubuna ait Bambara lisanını konuşur. Diğer önemli etnik grupları: Fulbe, Moorlar, Tuareg, Songhai, Dogon ve Senufodur.

Mali halkının yaklaşık % 90’ı Müslümandır. Müslümanlar kendilerine has eğitim sistemlerine sahiptirler. Hıristiyanlar nüfusun ancak % 1’ini meydana getirir, halkın geri kalanı putperesttir.

Resmi dil Fransızcayı okuyup yazan pek azdır ve şehir merkezlerinde toplanmıştır. Hükumet 1960’tan beri, ilk ve orta dereceli eğitimi mecburi yaparak okuma-yazma oranını arttırmaya çalışmakta olup, halkın % 10 civarındaki bir kısmı okur-yazardır.

Siyasi Hayat

22 Eylül 1960’ta bağımsızlığa kavuşan Mali, 1968’de askeri bir darbe sonucunda, Askeri Milli Hürriyet Komitesi tarafından idare edilmeye başladı. Bu komitenin yönetimi, yönetici bir parti olarak kurulan Mali Halkı Demokratik Birliği zamanına kadar devam etti. Mali’de 137 üyeli milli konsey, buna karşı sorumlu 19 üyeli merkez yürütme bürosu vardır. Cumhurbaşkanı altı yıllık süreyle seçimle görev başına gelir. Büyük çoğunluğu sivil olan bir kabine ve halk tarafından seçilen bir meclis olsa da, ülkeyi etkileyen temel kararları hala askerler vermektedir. Mali, Afrika Birliğine ve Birleşmiş Milletler Topluluğuna üyedir.

Ekonomi

Mali ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanır. Nüfusun yaklaşık % 75’i çiftçilikle, % 10’u hayvancılıkla ve % 2’si balıkçılıkla uğraşır. Ülkede yetişen tahıllar, süpürge darısı (sorghum), mısır ve pirinçtir. Pamuk ve yerfıstığı önemli bir döviz kaynağı sağlar. Nijer Nehrinden tutularak kurutulan balıklar ve sığır önemli gelir kaynaklarıdır.

En önemli tarım bölgesi Segunun kuzeyindeki iç deltanın batı kısımlarında yer alır. Tarıma elverişli arazinin ancak % 5’i ekilidir. Bununla beraber, işlenen toprakların verimliliği ve alanı artırılmaya çalışılmaktadır. Bu bölge, ülkenin pirinç ve şeker ihtiyacının büyük bölümünü karşılamaktadır.

Mali ekonomisi, 1968-1973 kuraklığında büyük zarar görmüştür. Bu dönemde çiftlik hayvanlarının % 25’i ölmüş ve tarım ürünleri % 50 düşmüştür.

Mali, her yıl büyük dış ticaret açığı vermekte ve giderek dış yardıma bağımlılığı artmaktadır. Hemen hemen bütün mamül maddeler başta Fransa’dan olmak üzere ithal edilir. Mali, Çin, Amerika Birleşik Devletleri, Batı ve Doğu Avrupa ülkelerinden önemli ölçüde ekonomik yardım alır.

Ülkenin etrafının yabancı devletlerle çevrili olması ve yetersiz ulaşım şebekesi sebebiyle Mali ekonomisinin gelişmesi ciddi bir şekilde engellenmektedir. Tek demiryolu ve dış ticaretin anayolu, Senegal’in başkenti ve Atlas Okyanusunda bir liman olan Dakar’la Bamako’yu birleştiren 960 km’lik hattır. Senegal’in demiryolarının ve liman tesislerine bağımlılık, Mali’nin ithalat ve ihracatına büyük masraflar ekler. Diğer önemli denize çıkış yolu, Nijer koridorundaki üretici ve tüketicilerden 1280 km’den fazla uzakta olan Abidjan’dır.

Nijer koridorunda ve bilhassa buradaki şehir merkezlerinde yaşayanlar yüksek gelirlere sahiptir. Çölde, Nijer dirseğinde ve güneydeki uzak bölgelerde yaşayanlar ürünlerini pazarlamakta ve ithalattan pay elde etmekte büyük zorluk çekmektedir.